Trong tâm thức của người Việt, vốn quý giá nhất của cha mẹ chính là con cái. Cha mẹ có trách nhiệm bảo vệ, chăm sóc, giáo dục nhân cách cho con từ khi còn nhỏ và theo sát bên con đến khi trưởng thành. Vì vậy, quan hệ giữa cha mẹ và con cái rất thiêng liêng, bao hàm mối quan hệ sinh thành, dưỡng dục, là sự nối tiếp giữa hai thế hệ “Cha truyền, con nối”, kể cả đối với con nuôi hay con riêng của vợ hoặc chồng.
Con người có sự thay đổi nhất định về tâm sinh lý, nhận thức trong từng giai đoạn tuổi tác, sức khỏe, chịu tác động của hoàn cảnh, môi trường... Người trong cùng gia đình vẫn cần tìm hiểu nhau để chuẩn bị tốt cho giao tiếp, tránh chủ quan, hiểu lầm, định kiến. Không có chủ ý và chuẩn bị tốt cho giao tiếp dễ dẫn đến thấy đâu nói đó, lâu ngày thành quen, thiếu tôn trọng lẫn nhau. Trong gia đình, cha mẹ cần quan tâm, tìm hiểu tâm tư, tình cảm, cuộc sống của các con, nhất là lứa tuổi vị thành niên. Cha mẹ cần có sự phân công hợp lý trong tìm hiểu con trai, con gái giúp cho việc giao tiếp giữa cha mẹ và con đạt hiệu quả tích cực. Thiết nghĩ trong các gia đình cần tuân thủ nguyên tắc chung trong ứng xử giữa cha mẹ với con:
Tôn trọng
Trong tất cả các mối quan hệ, sự tôn trọng luôn được đặt lên hàng đầu. Khi cha mẹ tôn trọng con thì chính cha mẹ cũng sẽ được tôn trọng. Mối quan hệ sẽ chỉ được duy trì bền vững nếu sự tôn trọng đến từ hai phía. Tuy nhiên, cha mẹ thường có thói quen và nếp nghĩ như những “bề trên”, nghĩa là các con bắt buộc phải nghe theo lời cha mẹ mà hiếm khi cho con cơ hội được bày tỏ bản thân.
Con cái dường như là nơi trút mọi bực bội, hờn ghen của cha mẹ. Vô tình, chính cha mẹ khiến các con bị tổn thương. Cách cư xử của cha mẹ phần nào ảnh hưởng rất lớn tới sự phát triển nhân cách của con và xa hơn nữa là những tác động đến hôn nhân của chúng sau này. Vì vậy, cha mẹ tôn trọng các con để duy trì một cuộc sống bình đẳng và hòa thuận cùng các con.
Giữ lời hứa
Đã bao lần cha mẹ không giữ lời hứa với con? Đã bao lần những đứa trẻ phải chịu sự thiệt thòi? Đã có bao nhiêu trẻ trong xã hội này hình thành một thói quen “thất hứa”?
Chúng ta, những người làm cha làm mẹ, thường cho rằng bọn trẻ còn nhỏ, đâu biết gì là lời hứa, có hứa rồi chúng cũng sẽ quên. Nhưng chúng ta lại quên mất rằng, trẻ cũng là một con người, có não bộ, có tư duy và hoàn toàn có nhận thức. Khi cha mẹ thất hứa, tức là tự cha mẹ đánh mất cơ hội trở thành người đáng tin tưởng nhất trong mắt con cái. Khi cha mẹ thất hứa, tức là mối quan hệ đó tồn tại mà thiếu đi niềm tin lẫn nhau. Cha mẹ cũng cần chắc chắn đó là những lời hứa hoàn toàn có thể thực hiện. Nên nhớ, lời hứa không phải là sự "dụ dỗ".
Lắng nghe tích cực
Giữa cha mẹ và con cái, ít nhiều sẽ xảy ra những mâu thuẫn. Cha mẹ cũng thường hay than phiền rằng bọn trẻ thật khó hiểu và ngang bướng. Thực ra đó là vì cha mẹ chưa tạo cơ hội cho con được thấu hiểu. Cha mẹ vì một lý do nào đó mà đôi khi làm ngơ trước những cảm xúc của con cái. Trẻ con cũng như người lớn, biết vui biết buồn, biết thương biết nhớ và cả biết cáu biết giận. Vậy nếu một ngày nào đó, đứa trẻ bỗng trở nên khác lạ, thì cha mẹ hãy đến bên con; hãy cho con quyền được chia sẻ, quyền được lắng nghe. Lắng nghe con để hiểu tâm lý của con, để cùng con trải nghiệm những cảm xúc. Khi những tâm hồn có được sự hòa hợp đồng điệu thì đó cũng là khi những nụ hoa hé nở.
Làm gương
Trước khi dạy con, hãy tự dạy chính mình. Cha mẹ là tấm gương phản chiếu rõ ràng nhất của con cái. Con cái luôn có thói quen nhìn vào các hành vi của người lớn xung quanh để bắt chước. Nếu muốn con lễ phép với mình thì chính cha mẹ phải lễ phép với ông bà và các bậc bề trên. Nếu muốn con lịch sự nơi công cộng thì cha mẹ phải lịch sự với mọi người xung quanh. Rõ ràng, dù là một cách vô thức hay có ý thức, con cái sẽ học theo chính những điều cha mẹ làm hơn là những điều cha mẹ nói.
Thỏa hiệp
Thỏa hiệp không có nghĩa là nhượng bộ. Thỏa hiệp là sự cho phép con làm điều con muốn trong khuôn khổ cho phép, trong giới hạn đặt ra và hoàn toàn phải dựa trên nguyên tắc tôn trọng nhau. Không ai có quyền xâm phạm đến sự riêng tư của ai. Trên một phương diện, trẻ em là một cá thể độc lập, có suy nghĩ có lập trường riêng và chúng cũng muốn được thể hiện quyền tự do đó. Vậy hãy cho trẻ thoái mái lựa chọn dưới sự kiểm soát. Cha mẹ đừng nên tạo áp lực và bắt trẻ phải nghe theo bởi có những quyết định mà trẻ hoàn toàn nhận thức đúng.
Khen thưởng
Trong chúng ta, ai cũng muốn được nhận nhiều lời khen. Đó không chỉ là động lực, là sự khuyến khích mà còn là một sự ghi nhận thành quả. Trẻ em thường làm tốt ở những gì mà chúng được khen. Tuy nhiên không phải tất cả những lời khen đều làm trẻ có hướng nhìn tích cực. Vì vậy, khi khen thưởng cho trẻ, không đơn giản chỉ là một món quà, một bộ quần áo mà cha mẹ cần giúp trẻ nhận ra vì sao chúng được khen và những kết quả chúng có được là gì. Lời khen sẽ giúp trẻ tạo dựng lòng tự trọng và sự tự tin nhưng lời khen cũng cần phải tiết chế để tránh tạo cho trẻ cảm giác kiêu căng.
Kỷ luật tích cực
Con người, ai cũng có lúc mắc lỗi lầm. Trẻ nhỏ, khi não bộ chưa phát triển toàn diện, khi sự nhận thức chưa đạt đến mức tối ưu thì việc trẻ phạm lỗi là điều không thể tránh khỏi. Cha mẹ cần thống nhất những hình thức kỷ luật tích cực đối với con và phải nghiêm túc, kiên nhẫn thực hiện các hình thức kỷ luật đó. Sự nghiêm túc và kiên nhẫn trong việc áp dụng các hình thức kỷ luật tích cực sẽ giúp cha mẹ có uy tín thực sự với con và tạo cho con ý thức trách nhiệm đối với những hành vi của mình trong cuộc sống. Kỷ luật tích cực không đi kèm với lăng mạ, trừng phạt nặng nề mà là một trong những phương pháp giáo dục hết sức quan trọng trong gia đình.
Xin lỗi
Tất cả chúng ta đều là con người nên không thể tránh khỏi sai lầm. Cha mẹ cũng vậy nên biết nói lời xin lỗi con sẽ giúp con thấy được sự tôn trọng của cha mẹ dành cho mình và càng có ý thức trách nhiệm hơn trong cuộc sống.
Xin lỗi con cũng chính là sự xin lỗi bản thân, là sự phát triển nhân cách con người. Cha mẹ thường cảm thấy ngại ngùng , gượng gạo khi phải đích thân nói lời “xin lỗi”. Có nhiều người còn sợ mất đi cái uy của người lớn trước con trẻ nhưng cha mẹ cần nhớ rằng, xin lỗi con là dạy con biết nhận ra cái sai và biết sửa sai; là sự công bằng trong mối quan hệ cha mẹ và con cái. Hơn nữa, xin lỗi, trong một lúc nào đó, còn là phép nhiệm màu giúp gắn kết tình cảm giữa con người với con người.
Cảm ơn
Cảm ơn được xem như là một nét văn hóa đẹp ở tất cả các quốc gia. Cha mẹ luôn dạy con phải biết nói lời cảm ơn như là một nét lịch sự tối thiểu trong giao tiếp. Cảm ơn là bày tỏ sự biết ơn, cảm kích trước lời nói hay hành động giúp đỡ của ai đó. Khi con cái cảm ơn cha mẹ thì cha mẹ sẽ rất vui và ngược lại nếu con cái được nhận sự cảm ơn từ cha mẹ thì đó chính là động lực giúp chúng thực hiện nhiều điều tốt hơn nữa. Cảm ơn con chính là dạy con biết cảm ơn.
Khéo léo
Trong quá trình giáo dục, giữa cha mẹ và con cái thường không tìm được tiếng nói chung. Những cuộc tranh cãi xảy ra sẽ đẩy 2 bên về các phía đối lập. Và kết thúc của mọi cuộc tranh cãi luôn là sự thất bại bởi dù ai có thắng thì cũng sẽ làm người kia tổn thương. Trẻ con luôn luôn muốn được thỏa mãn cảm xúc của chúng nhưng cũng đủ khôn ngoan để hiểu rằng nếu đi quá giới hạn sẽ nhận kết quả không như ý. Tuy nhiên, để trẻ hiểu được giới hạn thì cha mẹ cần áp dụng nhiều biện pháp và phải hết sức khéo léo để vẫn tạo cảm xúc tốt cho trẻ nhưng cũng không để trẻ đi quá giới hạn. Muốn vậy, cha mẹ hãy nỗ lực tạo ra một bầu không khí hòa đồng, yêu thương, nơi chỉ có những cử chỉ và ngôn từ đẹp, chứ không phải là một không gian căng thẳng, đầy rẫy những tiếng la hét. Đó không phải là sự nhu nhược mà đó là sự kiềm chế một cách có khoa học nhằm đạt được mục đích tích cực trong mối quan hệ giữa các thành viên trong gia đình.
Giáo dục con cái chưa bao giờ là chuyện dễ dàng. Trong thời đại phát triển của xã hội như ngày nay, trẻ con bị ảnh hưởng bởi những tác động từ môi trường bên ngoài rất nhiều. Những tác động đó dù tích cực hay tiêu cực cũng hình thành nên tính cách trẻ. Trẻ con như tờ giấy trắng và cha mẹ là người thầy đầu tiên. Hãy viết lên tờ giấy đó những điều tốt đẹp bằng chính những lời nói và hành động của mình. Cha mẹ hãy đối xử với con công bằng như những người bạn chứ không phải bằng sự “uy quyền” của người lớn.
Hãy cho trẻ cảm nhận gia đình là điều quan trọng nhất - là nơi mà sợi dây vô hình đã, đang và sẽ kết nối những yêu thương./.
Phòng Văn hóa và Thông tin