Gia đình là một thiết chế xã hội đặc thù, một nhóm xã hội nhỏ mà các thành viên của nó gắn bó với nhau bởi quan hệ hôn nhân, quan hệ huyết thống hoặc quan hệ nuôi dưỡng, bởi tính cộng đồng về sinh hoạt, trách nhiệm đạo đức với nhau nhằm đáp ứng những nhu cầu riêng của mỗi thành viên cũng như để thực hiện tính tất yếu của xã hội về tái sản xuất con người.
Sự tồn tại và phát triển của gia đình cho đến ngày nay chính là do các mối quan hệ, ứng xử và tương tác giữa các thành viên trong gia đình và ngoài xã hội. Một gia đình thuận hòa, hạnh phúc, các thành viên luôn yêu thương, quan tâm, tôn trọng và chia sẻ cũng như “hy sinh” vì nhau, không ngại thiệt thòi, không so bì hơn thua.
Gia đình ở nước ta trong thời kỳ công nghiệp hóa, hiện đại hóa đã được coi là một vấn đề xã hội lớn, được đánh giá là một trong nhiều biện pháp quan trọng để thúc đẩy sự phát triển bền vững của xã hội.
Việc tổ chức gia đình tốt và giáo dục trong gia đình chu đáo sẽ có tác động sâu xa đến việc hình thành nhân cách con người, tạo tiền đề quan trọng để cung cấp nguồn nhân lực, đáp ứng với yêu cầu của đất nước trong quá trình phát triển. Vì vậy, chức năng giáo dục của gia đình thể hiện tính đa dạng và nhiều chiều, nó vừa có ảnh hưởng của cá nhân đối với cá nhân (giữa cha mẹ với con cái; giữa ông bà với cháu) vừa có ảnh hưởng của cả tập thể gia đình liên kết với nhau tác động đến từng cá nhân qua lối sống, nếp sống ở mỗi gia đình.
Gia đình vẫn được coi là một trong những giá trị tinh thần vô cùng quý giá của nhân loại, cần được giữ gìn và phát huy. Đặc biệt ở Việt Nam vấn đề gia đình đã được Đảng, Nhà nước rất quan tâm, ban hành nhiều văn bản chỉ đạo như Chỉ thị 49/CT-TW, Thủ tướng Chính phủ chọn ngày 28/6 là ngày gia đình Việt Nam và đều hướng tới mục tiêu xây dựng gia đình Việt Nam “No ấm, bình đẳng, tiến bộ, hạnh phúc và phát triển bền vững”.
Ứng xử trong gia đình là hoạt động quan trọng góp phần thực hiện các chức năng của gia đình, đặc biệt là chức năng giáo dục và xã hội hóa con người. Thông qua hoạt động ứng xử, giao tiếp các thành viên trong gia đình, giữa gia đình và ngoài xã hội tạo nên nét văn hóa mang màu sắc của từng gia đình riêng và cũng qua đó tạo nên văn hóa cộng đồng, dân tộc.
Gia đình là nơi yên bình để trở về, nơi nhu cầu tinh thần, tâm tư, tình cảm được xây đắp, nơi làm vơi nhẹ nỗi khó khăn nhọc nhằn của con người trong cuộc sống. Trong xã hội hiện đại với nhiều phương tiện kết nối hơn nhưng thời gian sinh hoạt gia đình bị bó hẹp do vậy ứng xử càng ít đi và chất lượng ứng xử có chiều hướng suy giảm.
Ứng xử trong gia đình là cách thức mà mỗi thành viên phản hồi trước những hành vi, cử chỉ và lời nói của thành viên khác nhằm thể hiện sự đồng thuận, thờ ơ hay bất đồng trước một vấn đề của gia đình hay ngoài xã hội. Cách ứng xử của mỗi thành viên có thể làm cho không khí gia đình, mối quan hệ trong gia đình từ vui vẻ thành căng thẳng hoặc ngược lại.
Ứng xử của các thành viên trong gia đình với các thành viên hay với các mối quan hệ khác ngoài xã hội là hình ảnh phản chiếu tấm gương gia phong của từng gia đình. Văn hóa ứng xử trong đời sống gia đình Việt Nam ngày nay là sự kế thừa các giá trị văn hóa dân tộc và tiếp nhận các giá trị mới như bình đẳng, dân chủ phù hợp sự phát triển của thời đại.
VHTT